De Rooms-Katholieke kerk en de Orthodoxe Kerk noemen bepaalde personen uit de bijbelse en -kerkgeschiedenis ‘heiligen’. Het gaat hier om mensen die zo’n inspirerende levenswijze hadden, dat ze daarmee een voorbeeld zijn voor anderen. Zij kunnen ook gevraagd worden om mee te bidden tot God. Heiligen krijgen de toevoeging ‘Sint’ voor hun naam.
Sommige heiligen worden patroonheiligen genoemd. Het woord ‘patroon’ betekent ‘beschermer’. Patroonheiligen zijn heiligen die een specifieke bescherming geven aan een bepaalde kerk, of mensen met een bepaald beroep. Een ander woord is ‘schutspatroon’.
Patroonheiligen van kerken
Al vanuit het begin van de kerkgeschiedenis worden kerkgebouwen genoemd naar een bepaalde heilige. Dat gebeurde bijvoorbeeld als een kerk werd gebouwd op het graf van een heilige. Een bekend voorbeeld is de Sint-Pieter in Rome. Deze is gebouwd op het graf van Petrus. Het gebeurde ook als men een reliek van een heilige had weten te bemachtigen.
Patroonheiligen van aardrijkskundige plaatsen
In veel plaatsen werd het gebruik om een stad of dorp te wijden aan de patroonheilige van de hoofdkerk. In Gouda bijvoorbeeld was de Sint-Janskerk de hoofdkerk, en dus werd Johannes de Doper ook de patroonheilige van de stad.
Patroonheiligen van beroepen
Toen in de middeleeuwen beroepsgroepen en gilden ontstonden, kozen zij een eigen patroonsheilige. Bij voorkeur was dat een heilige die ook hun beroep had uitgeoefend. Jozef werd bijvoorbeeld de heilige voor timmerlieden en handwerkslieden.
Patroonheiligen van namen
In de loop van de middeleeuwen groeide het gebruik om kinderen te vernoemen naar heiligen. De heilige naar wie iemand vernoemd was, werd de persoonlijke patroonheilige. Dat ging zelfs zo ver dat in zuidelijke landen niet de verjaardag van iemand werd gevierd, maar de naamdag van de patroonheilige. Dat is de dag waarop die heilige in de kerk werd herdacht.
Patroonheiligen bij ziekten en kwalen
Bij ziekten werden bepaalde heiligen gevraagd om bij God te pleitten voor genezing. Ook hier werd gezocht naar een verband tussen een kenmerk van de heilige, en de ziekte. Zo werd de voorspraak van Stefanus ingeroepen bij de bestrijding van ziekten die met ‘stenen’ te maken hadden, zoals galstenen.
Patroonheiligen uit de Bijbel
Patroonheiligen kunnen uit de geschiedenis van de kerk komen, of hebben hun oorsprong in de Bijbel. Bekende Nederlandse bijbelse patroonheiligen zijn:
Heiligen uit alle tijden en van alle plaatsen
Sommige heiligen zijn officieel door de Rooms-Katholieke of Orthodoxe Kerk erkend. Andere heiligen worden alleen lokaal als zodanig erkend. Heiligen komen uit de Bijbelse geschiedenis, maar ook uit de geschiedenis van de kerk daarna. En niet alleen vroeger werden bepaalde personen tot heilige uitgeroepen, dat gebeurt ook nu nog. Zo is Sint Isidorus van Sevilla uitgeroepen tot patroonsheilige van het internet. Hij was namelijk de eerste die in de vroege Middeleeuwen een encyclopedie samenstelde.