Onze taal kent veel uitdrukkingen en gezegden die ook in de Bijbel terug te vinden zijn. Sommige zijn in de Statenvertaling van de 17e eeuw letterlijk vertaald uit het Hebreeuws of het Grieks en zo in onze taal terecht gekomen. Daarom zijn ze over het algemeen ook in de moderne vertalingen nog terug te vinden. Andere uitdrukkingen zijn ontstaan naar aanleiding van een verhaal in de Bijbel.
Hieronder vind je een aantal bekende uitdrukkingen, met daarbij de betekenis en de oorspronkelijke tekst. Ook kun je het betreffende bijbelgedeelte direct opzoeken door op de link te klikken.
Dieren
Paarlen voor de zwijnen werpen
-> Het is verspeelde moeite om Iets waardevols geven aan iemand die dat niet weet te waarderen
“Geef wat heilig is niet aan de honden, want ze komen terug om u te verscheuren, en gooi geen parels voor de zwijnen, want ze zullen die vertrappen.”
Iemand is een wolf in schaapskleren
-> iemand is niet te vertrouwen
“Pas op voor valse profeten. Zij komen naar u toe en doen zich voor als onschuldige schapen. Maar in werkelijkheid zijn het verscheurende wolven.”
Mattheüs hst. 7 vers 15De schapen van de bokken scheiden
-> Het goede en het kwade uit elkaar houden
“Wanneer Ik, de Mensenzoon, kom in mijn heerlijkheid met al de engelen, zal Ik op mijn schitterende troon zitten. Alle volken zullen voor Mij bijeen worden gebracht. Dan zal Ik hen van elkaar scheiden, zoals een herder de schapen en de bokken scheidt.”
Ergens over muggeziften
-> je te druk maken over details
“Jullie zijn blinde leiders en zeven (ziften) de wijn om er een mug uit te halen. Maar een kameel slikt u door.”
Zondebok
-> iemand die overal de schuld van krijgt
“Wanneer hij verzoening heeft gedaan voor het Heilige der Heiligen, de hele tabernakel en het altaar, zal hij de levende bok nemen en zijn beide handen op zijn kop leggen en alle zonden van het volk Israël over hem belijden.”
Aarde, plant en dier
Dat kan het daglicht niet verdragen
-> dat deugt niet
“Want wie zondigt, heeft een hekel aan het licht. Hij ontwijkt het uit angst dat al die slechte dingen aan het licht zullen komen.”
Iets met wortel en tak uitroeien
-> geheel en al verdelgen
“Want ziet, die dag komt, brandende als een oven, dan zullen alle hoogmoedigen, en al wie goddeloosheid doet, een stoppel zijn, en de toekomstige dag zal ze in vlam zetten, zegt de HEERE der heirscharen, Die hun noch wortel, noch tak laten zal.” (Statenvertaling)
Wie wind zaait, zal storm oogsten
-> wie kwaad veroorzaakt, wordt daar zelf de dupe van
“Zij hebben wind gezaaid en zullen storm oogsten. Hun korenhalmen dragen geen aren en het gewas levert dus geen meel op. Als er al iets wordt geoogst, eten vreemdelingen het op.”
Er is niets nieuws onder de zon
-> alles wat is, was er al eerder
“Wat er geweest is, dat zal er weer zijn. Wat er plaatsvindt, dat zal weer plaatsvinden. Er is niets nieuws onder de zon.“
Een doorn in het oog
-> een bron van ergenis
“Maar als u de inwoners van het land niet verdrijft, zullen zij dorens in uw ogen en prikkels in uw zijden worden, zij zullen u in uw land benauwen.”
Menselijk lichaam en gedrag
Wel de splinter in andermans oog zien, maar niet de balk in eigen oog
-> Vallen over de kleine fouten van de ander en je eigen grote fouten niet zien
“Hoe durft u te zeggen: “Kom, ik zal die splinter wel even uit uw oog halen,” terwijl u de balk in uw eigen oog niet eens ziet? Huichelaar! Haal eerst die balk uit uw eigen oog. Dan ziet u misschien scherp genoeg om die splinter uit het oog van de ander te halen.”
Door het oog van de naald kruipen
-> Ternauwernood een gebeurtenis overleven
“Jezus zei tegen zijn leerlingen: ‘Voor een rijke is het bijna onmogelijk om in het Koninkrijk van de hemelen te komen. Je kunt zeggen dat het voor een kameel gemakkelijker is om door het oog van een naald te gaan dan voor een rijke om het Koninkrijk van God binnen te gaan!’”
Iemand woorden in de mond leggen
-> iemand iets voorpraten
“En Ik heb mijn woorden in uw mond gelegd en Ik bracht u in veiligheid, geborgen in de holte van mijn hand. Ik plantte de hemelen op hun plaats en vormde de hele aarde. Ik zeg tegen Israël: ‘U bent mijn volk!’”
Een lust voor het oog
-> erg mooi
“En de vrouw zag dat die boom goed was om ervan te eten en dat hij een lust was voor het oog, ja, een boom die begerenswaardig was om er verstandig door te worden.” (Statenvertaling)
Iemand de mond snoeren
-> iemand het zwijgen opleggen
“God wil dat door uw goede leven de mensen de mond wordt gesnoerd die onwetend zijn en dwaas praten.”
Je handen in onschuld wassen
-> geen verantwoordelijkheid nemen voor iets waar je wel bij betrokken bent
“Pilatus zag dat de mensen niet meer te houden waren. Er kon zo een rel losbreken. Daarom liet hij een kom water halen. Hij waste zijn handen voor de ogen van het volk en zei: ‘Ik ben onschuldig aan het bloed van deze man. Nu moet u het zelf maar weten.’”
In het duister tasten
-> in grote onzekerheid verkeren
“Het verstand van de machthebbers van de aarde neemt Hij weg om hen struikelend en rondtastend te laten dwalen in een ondoordringbare duisternis.’”
De inwendige mens versterken
-> energie opdoen door eten en drinken (oorspronkelijk: geestelijke energie opdoen)
“… opdat Hij u geeft, naar de rijkdom van Zijn heerlijkheid, met kracht gesterkt te worden door Zijn Geest in de innerlijke mens.” (Statenververtalling)
De hand in eigen boezem steken
-> jezelf onderzoeken en erkennen dat je schuld hebt
“En de HEERE zeide verder tot hem: Steek nu uw hand in uw boezem. En hij stak zijn hand in zijn boezem; daarna trok hij ze uit, en ziet, zijn hand was melaats, wit als sneeuw.” (Statenvertaling)
In iemands voetstappen treden
-> iemands voorbeeld volgen
“Al dit lijden hoort bij het leven waartoe God ons geroepen heeft. Christus, die voor u geleden heeft, is het voorbeeld dat u moet volgen, en in zijn voetstappen moet u treden.”
Op twee gedachten hinken
-> besluiteloos zijn
“Elia richtte toen het woord tot hen. ‘Hoe lang blijft u nog op twee gedachten hinken?’ vroeg hij het volk. ‘Als de Here uw God is, volg Hem dan. Maar als Baäl god is, moet u die volgen!’”
Waar het hart vol van is, loopt de mond van over
-> iemand praat graag over wat dingen die hem bezighouden
“Hoe kunnen slechte mensen als u iets goeds zeggen? Want waar het hart vol van is, daar loopt de mond van over. Of een mens vol goedheid of vol slechtheid zit, blijkt uit wat hij zegt.”
Wie een kuil graaft voor een ander valt er zelf in
-> als je een ander iets wilt aandoen, word je er vaak zelf door getroffen.
Wie een kuil graaft voor een ander, zal er zelf invallen.
Oog om oog, tand om tand
-> het idee van proportionele vergoeding van schade
“Als haar oog is beschadigd, beschadig dan ook zijn oog. Als haar een tand is uitgeslagen, sla de zijne dan ook uit, hand voor hand, voet voor voet, blaar voor blaar, wond voor wond, striem voor striem.”
Iemand op handen dragen
-> iemand met liefde omringen
“Hij zal zijn engelen bevelen voor u te zorgen en u te beschermen, waar u ook gaat. Zij zullen u op handen dragen en u zult niet struikelen.”
Een roepende in de woestijn zijn
-> iemand naar wie niet wordt geluisterd
“De profeet Jesaja doelde op deze man, toen hij zei: ‘Luister! Ik hoor de stem van iemand die roept in de woestijn: “Baan een weg voor de Here, maak zijn wegen recht.'”’
Personen
Zo oud als Methusalem zijn
-> heel erg oud zijn
“Metuselach was honderdzevenentachtig jaar oud toen zijn zoon Lamech werd geboren. Hij leefde daarna nog zevenhonderdtweeëntachtig jaar en kreeg nog meer zonen en dochters. Hij werd negenhonderdnegenenzestig jaar oud. Toen stierf hij.”
Een Judas zijn
-> een verrader zijn
Hij was nog niet uitgesproken of er kwam een troep mannen aan. Judas, een van de groep van twaalf, ging voor hen uit. Hij liep op Jezus toe en groette hem met een kus. ’Judas,’ zei Jezus, ’hoe kun je dit doen? Mij verraden met een kus!’
Een wet van Meden en Perzen
-> een strikte regel waar je niet van af mag wijken
“Wij stellen voor dat u, als u het goed vindt, een koninklijk besluit uitvaardigt, een wet van Meden en Perzen, die niet kan worden herroepen.”
De Benjamin zijn
-> de jongste zijn
“Jakob hield zijn jongste zoon, Benjamin, thuis omdat hij bang was dat hem een ongeluk zou overkomen.”
Iets is helemaal naar de filistijnen
-> iets is helemaal kapot of mislukt
“En weer zondigden de Israëlieten tegen de Here door afgoden te aanbidden. Daarom liet de Here toe dat zij veertig jaar lang door de Filistijnen werden onderdrukt.”
Overig
Je kunt geen twee heren dienen
-> je kunt niet twee tegenoverstaande partijen dienen
“U kunt niet twee heren dienen. Want u zult de ene haten en de andere liefhebben, of omgekeerd. Zo kunt u ook niet God dienen en tegelijk uw hart op het geld zetten.”
Wie niet werkt zal niet eten
-> Om te kunnen leven is werken noodzakelijk
“Toen wij nog bij u waren, hebben we u er al op gewezen dat wie niet wil werken, ook niet zal eten. Want wij horen dat er sommigen onder u zijn die hun plichten niet vervullen. Zij willen zich niet vermoeien met werken, maar zich wel bemoeien met andermans zaken.”
Zeven vette en zeven magere jaren
-> goede tijden en slechte tijden
“‘Beide dromen hebben dezelfde betekenis,’ vertelde Jozef aan de farao. ‘God heeft u verteld wat Hij gaat doen in het land Egypte. De zeven vette koeien (en ook de zeven dikke aren) geven aan dat er zeven voorspoedige jaren komen. De zeven magere koeien (en ook de zeven schrale aren) betekenen dat de zeven voorspoedige jaren zullen worden gevolgd door zeven jaren hongersnood.”
Je eigen kruis dragen
-> je eigen tegenslagen verwerken
“Daarna zei Hij (Jezus) tegen allen die bij Hem waren: ‘Wie bij Mij wil horen, moet zichzelf niet belangrijk vinden. Hij moet iedere dag zijn kruis opnemen en Mij volgen.”
Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen
-> wees mild in het veroordelen van anderen
“Jezus ging op zijn hurken zitten en schreef met zijn vinger in het stof. Toen zij bleven aandringen, stond Hij op en zei: ‘Laat hij die zelf nooit zondigt, de eerste steen maar gooien!’ Hij hurkte opnieuw en begon weer te schrijven.”
De laatsten zullen de eersten zijn
-> het kan zich nog positief ontwikkelen
“Jezus antwoordde: ‘Ieder die zijn huis, broers, zusters, vader, moeder, kinderen of bezittingen uit liefde voor Mij verlaat en andere mensen over het plan van God vertelt, krijgt honderd keer zoveel terug. Hier en nu. Huizen, broers, zusters, moeders, kinderen en bezittingen, dat staat vast. Maar hij zal ook worden vervolgd. En in de komende wereld krijgt hij het eeuwige leven. Vele eersten zullen de laatsten zijn en vele laatsten de eersten.’”
Maak je geen zorgen over de dag van morgen; iedere dag heeft genoeg aan zijn eigen kwaad
-> maak je niet te veel zorgen over wat je nu niet beïnvloeden kan
” Maak u geen zorgen voor de dag van morgen. Ook morgen zal God u weer geven wat u nodig hebt. Elke dag heeft al genoeg aan zijn eigen problemen.
Nederigheid siert de mens
-> het is goed om bescheiden te zijn
“U kunt het beste de minste plaats uitzoeken. Misschien zegt de gastheer dan wel: “Vriend, u kunt deze plaats nemen. Die is veel beter.” Dan maakt u voor al de andere gasten een goede beurt. Want ieder die zichzelf meer eer geeft dan hem toekomt, zal worden vernederd. En wie zichzelf heel gewoon vindt, zal eer ontvangen.’”
Wat u niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet
-> doe een ander niet aan wat je zelf ook niet wilt
“Behandel anderen zoals u wilt dat zij u behandelen. Dat is in het kort wat Mozes en de profeten hebben gezegd.”
De dood in de pot vinden
-> Er is niets te beleven
“Elisa ging terug naar Gilgal, maar ondertussen heerste er hongersnood in het land. Op een dag, toen hij de jonge profeten les gaf, zei hij tegen Gehazi: ‘Maak wat moes klaar voor deze mannen in de grootste pot die er is.’ Een van de jonge mannen ging het land op om wat groenten te halen en kwam terug met een aantal wilde, bittere pompoenen. Hij sneed ze in stukken en gooide ze in de pan zonder te weten dat ze giftig waren. Nadat de mannen echter een paar happen van de moes hadden genomen, riepen zij: ‘Heer, er zit vergif in deze moes!’ En ze konden het niet eten.
Niet van gisteren zijn
-> goed op de hoogte zijn van iets
“Kijk eens naar de geschiedenis, leer toch van wat eerder heeft plaatsgehad. Wij werden gisteren geboren en weten haast niets, onze tijd op aarde glijdt als een schaduw voorbij. Van de wijsheid van vroegere generaties kun je veel leren. Luister naar hun ervaringen.”
Ere wie ere toekomt
-> wie het werk gedaan heeft, verdient natuurlijk ook de lof
Zo geef dan een ieder wat u schuldig bent: (…) eer, die gij eer schuldig zijt (Statenvertaling)
Niet met twee maten meten
-> betrokken personen gelijk beoordelen
Want met het oordeel waarmee u oordeelt, zult u zelf geoordeeld worden; en met welke maat u meet, zal er bij u ook gemeten worden.
Dat is een teken aan de wand
-> een waarschuwing voor iets naars dat staat te gebeuren
Het verhaal van koning Belsazar die een hand een tekst op de muur zag schrijven die hij niet begreep. Daniël legde namens God aan de koning de betekenis van van de tekst uit, die Belsazars dood voorspelde.
Te elfder ure
-> op het laatste moment
“En toen zij kwamen die omstreeks het elfde uur ingehuurd waren, ontvingen zij ieder een penning.” (Statenvertaling)
Met je talenten woekeren
-> je talenten zo goed mogelijk inzetten
En degene die de vijf talenten ontvangen had, kwam en bracht nog vijf talenten bij hem, en hij zei: Heer, vijf talenten hebt u mij gegeven; zie, nog vijf talenten heb ik aan winst gemaakt. Zijn heer zei tegen hem: Goed gedaan, goede en trouwe dienaar, over weinig bent u trouw geweest, over veel zal ik u aanstellen. Ga in, in de vreugde van uw heer (Statenvertaling)
In zak en as zitten
-> In de put zitten (oorspronkelijk: in rouw zijn)
“Toen Mordechai hoorde wat er was gebeurd, scheurde hij zijn kleren, kleedde zich in een zak en strooide as op zijn hoofd als teken van zware rouw.”
Als een dief in de nacht
-> onverwacht
“U weet immers dat de grote dag van de Here geheel onverwacht komt, als een dief in de nacht.”
Water bij de wijn doen
-> je eisen bijstellen
“Eens was u als edele wijn, maar nu is die wijn met water vermengd.”
Wil je meer weten over de bijbelboeken die je op deze pagina kunt aanklikken? Kijk dan hier.